Heeft wind op land wel nut of noodzaak ?

25-8-2024
Nut en noodzaak: Helpt meer wind op land ?

De energietransitie naar minder fossiele brandstof dient op zijn minst het beperken van grondstofverbruik. De ambitie dat dit zo snel mogelijk gerealiseerd zou moeten, veroorzaakt echter op zijn minst dat nieuwe problemen worden verdoezeld. Klopt het wel dat nog meer wind op land zinvol is ?

Duurzame energie wisselt sterk en is vaak lang zeer weinig. Zie hier 12 maanden 2021 dagelijkse produktie zon (geel) en wind van zee (donkerblauw) en land (lichtblauw) over het etmaal:

Wind levert geen vermogen

In het begin van de windenergie ca. 1980 kregen de vooral Friese boeren voor hun 20m hoge windmolentjes slechts 6 guldencent per kWh. Dit terwijl er in Duitsland toen al 11 pfennig per kWh werd vergoed. Gevraagd aan de SEP, de Samenwerkende Elektriciteitsbedrijven van Nederland, naar dit verschil, bleek er reden om de vergoeding in Nederland o[p de helft te stellen. Men zei dat men blij was met de duurzame energie per kWh, maar dat men niet kon rekenen op het vermogen van windenergie, geteld in kW. Men kon de windmolens niet aan- en uitzetten naargelang de vraag naar elektriciteit. De vergoeding voor vermogen, de andere  6 guldencent, kregen de boeren daarom niet. 

Om de duurzame energie te bevorderen, kwam later ook in Nederland de wetgeving dat

• alle, maar dan ook alle, duurzame energie als eerste moest worden opgenomen in de vraagdekking, de rest conventioneel aan te vullen
• dezelfde vergoeding per kWh gegeven moest worden als voor gas- en kolencentrales, ongeacht de onzekerheid van vermogen.

Omdat het toen toch ging over een heel klein deel van de nationale productie, accepteerden de elektriciteitsproducenten deze wijziging. 

Intussen is de omvang duurzame productie enorm toegenomen. Dit bespaart evenveel grondstofverbruik en uitstoot. Maar het wordt ook duidelijk dat dit nieuwe problemen heeft opgeworpen. In het algemeen vergt duurzame energie een enorm oppervlak van ons volbezette land, heeft het diverse uitstoot van geluid en milieuschadelijke stoffen, en vergt het een verbruik aan (zeldzame) grondstoffen. Maar met name te spreken over overlast naar omwonenden en de leefomgeving maar niet te spreken. 

De clou is dus dat de vraag naar elektrische energie nauwgezet gevolgd moet worden. Er is bij sterk en soms snel variërende duurzame productie dan veel fossiele backup nodig, o.a. via import. https://www.youtube.com/watch?v=9P1atl55YbM.

Als men beweert dat een windturbine elektriciteit levert voor x aantal huishoudens, is men bewust of onbewust fout aan het voorlichten. Die huishoudens zitten voor twee derde van de tijd raar te kijken naar “hun” windturbine, die dan niets of te weinig leveren.

Congestie door verspreide wind op land

Terug naar het onbetrouwbare vermogen van duurzame energie: De hagelslag van opweklocaties veroorzaakt een geheel andere belasting van het leidingnetwerk dan vroeger, waarin grote, betrouwbare centrales de spinnen in het web waren. Denk niet dat verspreid opgewekt ook betekent dat er kortere leidingen nodig zijn, want duurzame energie is er 70% van de tijd niet (zon 85% van de tijd niet). Dit is uitgedrukt in vollasturen, in werkelijkheid verloopt de productie en het tekort geleidelijker. Als het niet waait of als het donker is, zijn dezelfde hoogspanningsleidingen nodig om in het tekort te voorzien. Congestie en een bijna onbetrouwbare leverantie is het gevolg van de nieuwe duurzame energie. Aan vraagzijde wordt overigens ook congestie veroorzaakt door hoger verbruik van elektriciteit, denk aan warmtepompen en elektrisch transport. Ook al weer een gevolg van de (nodige) energietransitie.

Gratis salderen van windstilte

Het gebrek aan vermogen en de behoefte aan backup voor duurzame energie leidt intussen tot forse schommelingen in de energieprijzen. Deze variëren per kwartier van negatief tot soms meer dan 50 cent per kWh. Het rare is dat duurzame energie hiervan gelijkelijk profiteert als de backupcentrales, die duur staan te wachten tot de wind weer eens wegvalt. Daardoor is ook de etmaal gemiddelde vergoeding van 10-11 cent per kWh veel meer dan waar de windparken met hun businessplan via SDE op ca. 6 cent per kWh hadden gerekend. Dit is een gratis toegift in de vorm van overwinsten voor de beleggingsmaatschappijen die initiatiefnemers van windparken nu eenmaal zijn. 

Bron INEK Integraal Nationaal Energie- en Klimaatplan 2021-2030

In de coronatijd met etmaal gemiddelde opbrengst van 21 cent per kWh stelde Minister Kaag dat zij aan de overwinsten nu eenmaal niets kon doen. Wel subsidie leveren voor een SDE++ bodemprijs van ca. 6 cent per kWh, maar niet kunnen afromen van opbrengsten die hoger bleken te komen. 

Dit terwijl iedereen weet dat als je niet meer je zonnepanelen kan salderen, je nogmaals een investering moet doen in een thuisbatterij. Zo zou het ook moeten zijn met duurzame energie: wel een kWh vergoeding, maar de andere helft niet vergoeden wegens gebrek aan zekerheid wanneer het wel of niet waait. Er ontstaan door duurzame energie namelijk extra kosten, waarvoor de duurzame energie zelf niet opdraait. De windparken salderen nu dus gratis op het energienetwerk, waarin backupcentrales paraat moeten blijven staan. Dat geldt ook voor opslag als waterstof: om het te maken zijn door verliezen nog 2 windturbines nodig om voor 1 windturbine zekere elektriciteit te leveren op elk moment. Uiteindelijk betalen de consumenten deze backupkosten, en hierover zijn de overheden niet transparant. Men beoogt een eerlijke energietransitie, maar heeft minstens de helft van de (meer)kosten verstopt.

Wind vanaf de Noordzee kent geen gehinderden, wel kannibalen

Ook voor de ontwikkeling van Wind op Zee is de vraagontwikkeling heel belangrijk. Jetten heeft gezorgd voor de planologische ruimte op de Noordzee om te groeien naar meer dan 80% van de in 2050 dan 4 maal zo grote elektriciteitsvraag als nu. Maar het is een wankel evenwicht. Fabrieken kunnen niet omschakelen als er onvoldoende stroomopwek is, en omgekeerd kunnen grote windparken op zee niet leveren als met name de industrie niet elektriciteit afneemt. 

Wind op Zee biedt 50% van de (vollast) tijd stroom, op land slechts 30%. Op de Noordzee wordt tegenwoordig stil geboord t.b.v. fauna, maar op land vormen de windturbines een bron van grote hinder, zelfs voor schade van gezondheid van mensen. Tot slot is de Noordzee groter dan de andere 12 provincies tezamen. Daar blijft meer dan genoeg ruimte over naast windparken t.b.v. andere functies. Waarom dan niet elke windturbine naar de Noordzee ? 

De lobby van de wind op land bedrijven verzint hierover rare smoesjes. Op zee zouden meer dieren gevaar lopen, de hoogspanningskabels sneller een doelwit voor sabotage zijn, de energie van zee zou alleen bestemd zijn voor fabrieken. Overheidsorganisaties als NPRES blijven roepen dat alle wind nodig is, ook op land. Maar integendeel, wind op land kannibaliseert slechts de mogelijkheid voor de meer efficiënte wind op zee. Waarom dan windturbines als hagelslag verdelen over al het landoppervlak ? Op zee zijn geen percentages “ernstig gehinderden”. 

Je zou zeggen dat elke milieu-effectrapportage korte metten maakt met de alternatieven op land. Maar de Commissie voor de m.e.r. legt zich al bij voorbaat neer bij de door een overheid gestelde locaties van wind op land. Vragen over nut en noodzaak worden geheel genegeerd, want het is toch onze ambitie om snel de opwarming van de aarde tot stilstand te brengen ? Elke windturbine erbij is toch mooi meegenomen ? Maar een euro kan echter maar eenmaal worden besteed en de ruimte en leefbaarheid op land kan maar eenmaal om zeep worden geholpen. Het is niet voor niets dat het Klimaatakkoord een maximum heeft gesteld aan wind op land: samen met zon in zonneparken was het doel 35 TWh per jaar duurzaam te produceren op land. Vanaf dan bouwen we alleen maar op de Noordzee. Pas als daar de klad in zou komen, kunnen we een besluit kunnen nemen over ophogen van die doelstelling van 35 TWh per jaar. Die doelstelling is inmiddels royaal bereikt, en er is geen nieuw besluit. En dan nog, wat maakt het de duurzaamheid uit of een groene kWh van zee komt of van land ?

Het hardnekkige verhaal

Intussen zijn er vele wetenschappelijke inzichten dat we ook de doelstellingen voor het jaar 2050 ruim kunnen invullen zonder uitbreiding van wind op land, zie o.a. www.hetkanmetgemak.nl . Maar het PBL loopt met het CBS onvoorstelbaar altijd meer dan een jaar achter met gegevens. En andere overheden zitten zo vastgeroest in een door diezelfde overheid gekweekte denktrant van “alles helpt” dat ze op een tanker varen waarmee ze geen enkele bocht meer durven nemen. Heel vaak eindigt een betoog voor meer duurzame opwek met de bewering zonder onderbouwing dat dus (?) ook meer wind op land nodig zou zijn. Minister Jetten gaf aan dat 80% van onze elektriciteit en waterstof vanaf de Noordzee zal komen, maar dat hij enthousiaste gemeenten, door hemzelf opgefokt via de RES,  desondanks toch maar hun gang wou laten gaan.

Omwonenden valt op dat ze graag over het hoofd worden gezien. De windlobby daarentegen reikt op hun websites zinsneden aan, die even later verschijnen in een Kamerbrief van de Staatssecretaris. Waarom valt het niet op dat branches met grote omzet en super winsten een grote lobbykracht kunnen inzetten ? Is het niet duidelijk dat zij een gewillig oor vinden bij de grote en spoedeisende ambities die ambtenaren en bestuurders is aangepraat ten gerieve van hun kleinkinderen? Net als bij de tabakslobby is ook hier snel in te zien dat zij die verdienen er belang bij hebben dat dit wordt gecontinueerd. Maar zelfs de Raad van State meent dat waar een MER nodig bleek bij een normgevend Activiteitenbesluit, het voor minder dan 3 windturbines en/of met een eigen lokale norm wel mogelijk is om dan zonder MER daarbij, toch gewoon door te gaan. Bij het opstellen van nieuwe windnormen werd geen onderzoek uitgevoerd naar de aard en omvang van de hinder. Geen gezondheidsonderzoeken en laat staan de zorgplicht om bij gebleken diverse literatuur dan maar het voorzorgsprincipe toe te moeten passen.  Wel waren er slechts 2 onderzoeken, die allebei aangeven hoeveel plaatsingsruimte er over zou blijven bij diverse nieuwe windnormen. Geen wonder dat daarin nu de huidige geluidsnormen nog steeds mogelijk worden gemaakt, want die windbranche is in hun verstarde ambitieuze denkraam nog steeds hun (bestelende) vriend. Eurocommissaris Timmermans bestond het om een Europees decreet uit te vaardigen en te doen aannemen in het Europees Parlement, dat duurzame energie zo gezond is voor het hele “volk” (het staat er letterlijk), dat individuele gezondheidsclaims daarbij in het niet moeten vallen. En dat als een windpark niet binnen 2 jaar is vergund, de aanvraag gewoon als vergund moet worden beschouwd. De burgers in hun leefruimte worden dus door het samenstel van de wind business en de politiek samen steeds gewoon aan de kant gezet. En vanuit dit "blok" zijn er nu concept Windturbinebepalingen opgesteld, die met de uitzonderingsmogelijkheden niets gaan veranderen aan een onnodig wegzetten van burgers sinds meer dan13 jaren.

Helpt meer wind op land ?

Het lijkt duidelijk dat wind op land de uitrol van de meer efficiënte wind op zee in de weg staat, en daarmee onnodig hinder veroorzaakt en onnodig landruimte beslaat. Wind op land is een belangrijke bron van netcongestie op land en mag gratis salderen op het openbare net. Er wordt overmatig aan verdiend op beleggingen, waarmee de argeloze ambitieuze overheid onterecht als partner wordt ingepalmd. Het frame van meer en meer duurzame energie op land wordt stevig bewaakt waardoor het moeilijk is de materie op afstand te bezien en om gewoon nieuwe, betere wegen in te slaan. Dat is wat het Klimaatakkoord voorschrijft, maar waarom houden de overheden zich daar niet aan ?